योग्य आहार, व्यायामाने मेंदू राहतो कार्यक्षम

 

 

 

 

 

मानवी प्रगतीमागे मेंदूचे सर्वांत मोठे योगदान आहे. शिकारयुगात वावरणाऱ्या माणसाला आजच्या यंत्रयुगात आणले ते मेंदूने आणि भविष्यातील प्रगती घडवेल तो मेंदूच. असा हा अमूल्य मेंदू कार्यक्षम  ठेवणे अत्यावश्यक आहे. कारण त्याच्याशिवाय आपला एक क्षणही चालू शकणार नाही. मात्र, मेंदू कार्यक्षम ठेवणे सोपे नाही. मेंदूला उपयुक्त असा आहार घेणे, शारीरिक व्यायामाबरोबर मानसिक व्यायाम करणे आणि जीवनशैलीत सुधारणा करून आपण मेंदूची कार्यक्षमता कायम राखू शकतो आणि वाढवूसुद्धा शकतो, असे इंद्रप्रस्थ अपोलो हॉस्पिटलमधील न्यूरोसर्जन डॉ. अनुप कोहली यांनी सांगितले. या मार्गाने गेल्यामुळे आपला मेंदू निरोगी राहून आपल्याला दीर्घकाळापर्यंत  साथ देतो, असे ते म्हणाले. सक्षम, कार्यक्षम मेंदूसाठी आहार हा फार महत्त्वाचा घटक आहे. ममॅग्नेशियम, सेलेनियम, ट्रायटोफान (एक प्रकारचे अमिनो आम्ल) या घटकांचे प्रमाण भरपूर असलेल्या पदार्थांचा समावेश आहारात करावा. त्यामुळे उत्साहसुद्धा वाढतो. आहारात वयानुरूप बदल केल्याने कार्यक्षमता  वाढते आणि मेंदूही ताजातवाना राहतो,फ असा सल्ला आहारतज्ज्ञ डॉ. नीलांजना सिंह यांनी दिला आहे.

 

मेंदूची कार्यक्षमता वाढविण्यासाठी विविध संशोधने झाली आहेत. त्यातून आहार कसा असावा याचे काही निकष निश्चित करण्यात आले आहेत. ते असे :

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

सध्याच्या जगात वाहनांच्या उपलब्धतेमुळे आपण चालणे विसरायला लागलो आहोत. लिफ्टच्या सोईमुळे जिने चढायचाही कंटाळा केला जातो. पण शरीरासाठी आहाराएवढाच व्यायामही महत्त्वाचा असतो हे लक्षात ठेवा. व्यायामामुळे स्नायू बळकट आणि लवचिक होतात. त्याशिवाय मेंदूही दीर्घकाळ कार्यक्षम राहतो. ट्रेडमिलवर धावण्याच्या व्यायामामुळे हृदय आणि फुफ्फुसांची कार्यक्षमता वाढते. चालणे हा बिनखर्चाचा सुंदर व्यायाम असून, रोज ४० मिनिटे चालण्याने खूप फायदे होतात. ४० मिनिटे चालण्याबरोबरच १५ मिनिटे योगासने आणि ध्यानधारणा केलीत, तर त्याचा फायदा शरीरासह मेंदूला होतो. दिवसभरात १५-२० मिनिटे सूङ्र्मप्रकाशात फिरा. त्यातून डी जीवनसत्त्व मिळते. एरोब्निसमुळे शरीर लवचिक- सडपातळ होऊन मेंदूतील न्यूरॉन्स पेशींची संख्या वाढते. मेंदूच्या आरोग्यासाठी हा व्यायाम फायद्याचा आहे. स्मरणशक्ती वाढवायची असेल, तर ध्यान करा. सावकाश प्रारंभ करून नंतर वेळ वाढवत न्या. योगासनेही आरोग्याला उत्तम असतात. सुर्यानमास्कारात  काही योगासने होतात. त्याशिवाय पर्वतासन, उत्तानासन आणि भुजंगासनासह काही योगासने मेंदूची कार्यक्षमता वाढविण्यासाठी उपयुक्त ठरतात, असा सल्ला योगाचार्य दीपककुमार झा यांनी दिला आहे. मेंदूच्या कार्यक्षमतेसाठी केवळ शारीरिक व्यायाम पुरेसा नसतो, तर थोडी चालनाही त्याला द्यावयास हवी, असे मानसशास्त्रज्ञ डॉ. समीर पारिख यांनी सांगितले. तर्कशक्ती वाढविणारे प्रश्न सोडविणे, कोडी सोडविणे किंवा सुडोकू कोड्यांची उत्तरे शोधण्यातून मेंदूला चालना मिळते. क्रॉसवड सोडविणे मेंदूसाठी फायद्याचअसते. कारण हे कोडे सोडविताना मेंदूच्या डाव्या बाजूचा उपयोग केला जातो.

 

तर्कबुद्धीशी या भागाचा संबंध असतो. आंघोळ करताना किंवा जेवताना डोळे बंद करून पाहा. त्यातून मेंदूला चालना मिळते. पत्त्यांमधील काही डाव किंवा बुद्धिबळासारखे खेळ मेंदूची कार्यक्षमता वाढवितात, असे ते म्हणतात. रोजच्या जीवनातील ताणतणाव पूर्णपणे चुकणे श्नय नसले, तरी त्यापासून दूर राहण्याचा प्रयत्न करा. अतिताणामुळे माणसाला लवकर वृद्धत्व येते हे लक्षात घ्या आणि तणाव दूर करण्यासाठी योगासने किंवा ध्यानधारणा करून मेंदूला काङ्र्मक्षम ठेवा. परिस्थिती कितीही विपरीत असली, तरी काही तरी चांगले नक्की घडेल अशी सकारात्मक मानसिकता जपा. नकारात्मक विचारांमुळे नैराश्य येते आणि मेंदूची काङ्र्मक्षमताही घटते. पण आशादायी विचार तुम्हाला समाधानी ठेवतात. रोजच्या नेहमीच्या आयुष्याला छंदांमुळे वेगळा रंग येतो. त्यामुळे तुमचा मेंदूही ताजातवाना होतो. त्यामुळे नीरसपणे जगण्याऐवजी एखादा छंद जोपासा आणि कितीही व्यस्त असलात, तरी दिवसभरातील थोडा वेळ छंद जोपासायला द्या. त्यातून तुमचे तणाव कमी होऊन तुम्ही फ्रेश व्हाल. बहुतेकांना संगीत ऐकण्याचा छंद असतो आणि तणाव दूर करण्यासाठी संगीत ऐकणे हा सर्वांत चांगला उपाय मानला जातो. घरी संगीत ऐकायला वेळ मिळत नसेल, तर कामाला जाताना आणि घरी येताना तुम्ही हा छंद पूर्ण करू शकता. हल्नयाफुल्नया संगीतामुळे तणाव निर्माण करणारी संप्रेरके निष्क्रिय होतात. त्यामुळे मनपसंत संगीत ऐका आणि ताणही घालवा. नृत्य ही केवळ कला नसून, तणावमुक्तीचे एक साधनसुद्धा आहे.

 

नृत्यामुळे मन शांत होऊन सकारात्मक विचारांना चालना मिळत असल्याचे दिसले आहे. तुमच्याकडे वेळ असेल, तर नृत्य शिका. त्यामुळे व्यायामाबरोबरच ताणही दूर होईल. फोटोग्राफी हा सर्जनशील छंद असून, त्यामुळे तुमचा वेळ छान जातो. आजूबाजूला अनेक घटना घडत असतात आणि त्या कॅमेऱ्यात टिपायला मजा येते. केवळ बागेत येणाऱ्या पक्ष्यांचे फोटो काढावयाचे ठरवलेत, तर तुम्हाला एक दिवससुद्धा पुरणार नाही. शिवाय अन्य घटना असतातच. निसर्गात वावरणे हा सुंदर छंद आहे. तुम्हाला बागकामाची आवड असेल, तर तुमचा वेळ चांगला जाईल आणि ताण दूर होतील. हिरवा रंग मनाला शांतता देतो. त्यामुळे बागकाम करा आणि आनंदी राहा. स्वयंपाकाची आवडसुद्धा जोपासता येते. तुमच्या कुटुंबीयांसाठी एखाद्या दिवशी तुम्हीच बल्लवाचार्य  व्हा आणि त्यांना एखादा खास पदार्थ खाऊ घाला. कुटुंबीयांचे आनंदी चेहरे तुम्हालासुद्धा सुखावतील

 

 

खाद्यपदार्थांचा स्वाद वाढविण्यासाठी वापरले जाणारे केशर मेंदूच्या आरोग्यासाठीही उपयुक्त ठरते. त्याच्यामुळे निद्रानाश तसेच औदासीन्य दूर होते. त्याचप्रमाणे केशराच्या सेवनाने मेंदू कार्यक्षम होतात.